Page 175 - Microsoft Word - Lot3_GerekcelerinYazilmasiHakimlerIcinElKitabi_Matbaa

160 8. Hukuki Teamülcülük: Kolektif Yönelimselliğin İfadesi Olarak Hukuk

lacağı üzere, oyunun kurucusudur ve kimliğini iki oyunculu oyunlar alanı arasında ta-
nımlar. Satrancın kurucu kuralları, örneğin, oyunun bir şah mat veya beraberlik hâlinde
sona ermesi kuralını içerir. Dahası, satrancın kurucu kuralları, satrançta belirli hamleleri
meşru olarak ve oyundaki belirli ögeleri şah, vezir, fil, kale, at ve piyon şeklinde nite-
lendirerek, dama, Çin dominosu, go veya Rowling’in Harry Potter kitaplarındaki “quid-
ditch” oyunu gibi diğer oyunların meşru hareketlerinden ve ögelerinden ayrı tutar. Sat-
rancın teamülleri, buna karşılık, örneğin, kralın genellikle piyondan daha büyük olması-
nı gerektirir. Teamüller, nitelik bakımından keyfi iken, kurucu kurallar keyfi olarak
11
değiştirilemez. Ne yazık ki Searle, bir sosyal pratiğin kurucu kuralları ile onun içinde-
ki salt teamüller arasındaki ayrımı daha fazla ayrıntılandırmamaktadır.
Yine de satrancın ya da başka herhangi bir oyunun kurucu kuralları, oluşturuldukları
sırada, satrancın ya da başka herhangi bir oyunun salt teamülleri (Searle’ın ileri sürdüğü
anlamda) gibi temel içeriklerinde keyfi ve koşula bağlıdır ya da en azından o zaman
öyleydi. Bu nedenle, oyunun kurucu kuralları ve teamülleri arasındaki ayrım su geçir-
mez ya da sezgisel değildir. Satrancı satranç oyunu yapan nedir? Ludwig Wittgens-
tein’ın Felsefi Soruşturmalar [Türkçe çevirisi, çev. Haluk Barışcan, Metis Kitabevi
Yay. (2007)] adlı eserinde özellikle üzerinde durduğu gibi vezir olmadan oynanmış
olsaydı yine de satranç oyunundan bahseder miydik? Ancak yine de sosyal olguları
belirli kurucu kurallarla ilişkilendiren bu tür mantıksal-kavramsal bağlar fikri tamamen
yeni değildir. Hans Kelsen 1920’lerde, bir devlet kavramının (esas olarak) anayasal,
idari ve uluslararası hukuk normlarına atıfta bulunulmaksızın tanımlanamayacağını
yazmıştır. “Devlet”, bir dizi hukuk normunun kısaltılmış bir tanımıdır ve hukuki norm-
12
lar alanı dışında “organik” veya başka bir şekilde “önceden var olan” bir devlet yoktur.
Bir toplumsal teamül, kurumsal bir olgunun ve daha spesifik olarak, olgunun içerdiği
kurucu kuralların sonucu olarak tanımlanabilir. Sosyal teamüller, kurucu kurallarla
tanımlanan kurumsal olgulardır. Searle’a göre, kurumsal bir olgunun ortak biçimi şu
13
şekildedir: “X, C bağlamında Y olarak kabul edilir”. Bu tür kurucu kurallar, belirli
sosyal olguların belirli bir sosyal ortamda nasıl anlamlandırılacağına ve yorumlanacağı-
na dair bir yorumlama şeması (veya çerçevesi) tanımlar. Sadece böyle bir yorumlama
çerçevesinin ışığında, bazı kaba olgulara kurumsal bir olgunun statüsü atfedilebilir. Bu

11 “Belki de teamülleri değil, kuralları tartıştığımı vurgulamak önemlidir. Satrancın bir kuralı, oyunu
şah mat yaparak kazanmamızdır. Kralın piyondan daha büyük olması satrancın bir teamülüdür.
“Temaül” keyfiliği ifade eder, ancak genel olarak kurucu kurallar bu anlamda keyfi değildir.” Sear-
le, The Construction of Social Reality, s. 28. (İtalik yazılar orijinal metindir.)
12 Kelsen, Der Soziologische und der juristische Staatsbegriff: Kritische Untersuchung des
Verhältnisses von Staat und Recht (Sosyolojik ve Hukuki Manada Devlet Kavramı: Devlet ve Huku-
kun İlişkisi Üzerine Eleştirel Bir İnceleme)
13 Searle, Speech Acts, s. 51-52: “[Kurumsal olgular] gerçekten de olgulardır; fakat onların varlığı,
kaba olguların varlığından farklı olarak, bazı insan kurumlarının var olduğunu varsayar. Belli dav-
ranış şekillerinin Bay Smith’in Bayan Jones’la evliliğini oluşturduğu evlilik kurumu yalnızca var-
sayılan gerçektir. (...) Bu ‘kurumlar’ kurucu kurallar sistemleridir. Tüm kurumsal olgular, ‘X, C
bağlamında Y olarak kabul edilir’ şeklindeki kural(lar)ın (bir sistemi) altında yer alır.” - Karşılaş-
tırma için: Searle, The Construction of Social Reality, s. 28, 43-51. Karşılaştırma için: ayrıca La-
gerspetz, A Conventionalist Theory of Institutions (Teamülcü Bir Kurumlar Kuramı), s. 13; den
Hartogh, Mutual Expectations: A Conventionalist Theory of Law (Karşılıklı Beklentiler: Temaülcü
Bir Hukuk Kuramı).