Page 62 - Microsoft Word - Lot3_GerekcelerinYazilmasiHakimlerIcinElKitabi_Matbaa

2.2 Pratik İfadelerin Pratik ve Kuramsal Anlamı 43

Temel norm belirleyen ifadelerin çoğu, bir insan eylemini düzenlenmiş (zorunlu),
izin verilen veya yasaklanmış (yasak) olarak nitelendirir. Dolayısıyla “A, arabasını
buraya park etmemelidir” ifadesi, A’nın “arabayı buraya park etme” eylemini yasak
olarak nitelendirir (karşılaştırma için: aşağıdaki bölüm 4.4.2). Daha karmaşık norm
belirleyen ifadeler, aşağıdaki bölüm 5.6.5’te tartışılacaktır. Norm belirleyen ifadeler,
başka bir bakış açısından bir insan eylemini söz konusu norma uygun veya bu normu
ihlal edici olarak nitelendirir.
Bir değer ifadesi, bir nesneyi iyi, kötü, güzel, çirkin vb. olarak karakterize eder. Bir
değer yargısı belirtir. Diğerlerinin yanı sıra, bir nesnenin onaylanmasını veya onaylan-
mamasını ifade eder veya teşvik eder. Aynı zamanda, bir eylem nedenidir. A kişisinin,
H’nin ahlaki olarak iyi bir eylem olduğunu ve H ile uyumsuz olan hiçbir şeyin daha iyi
olmadığını ciddi bir biçimde iddia ettiğini varsayalım. Bu durumda A’nın hem H’yi
onaylama hem de fırsat bulursa H’yi gerçekleştirme eğiliminde olması doğaldır. A’nın
böyle bir eğilimi yoksa, değerlendirici iddianın ciddi olup olmadığından şüphe duyula-
bilir. Bir yandan H’nin ahlaki olarak iyi bir eylem olduğunu ve H ile uyumsuz olan
hiçbir şeyin daha iyi olmadığını ciddi bir şekilde iddia edip diğer yandan H’yi onayla-
mamak garip olacaktır. Fırsat bulunursa H’yi gerçekleştirmemek de garip olacaktır.
Norm belirleyen bir ifadenin en önemli işlevi insanları etkilemek, başka bir anlatımla
bazı eylemleri gerçekleştirmek ve diğerlerini baskılamaktır.
Dolayısıyla norm belirleyen bir ifade, bir eylem nedenidir. Bu durum, ahlaki değer
ifadelerindekine kıyasla daha net bir şekilde görülmektedir. A kişisinin, H’nin gerçek-
leştirilmesi gerektiğini ve H’nin gerçekleştirilmesinin aleyhinde olan, ağır basan her-
hangi bir nedenin bulunmadığını ciddi bir şekilde iddia ettiğini varsayalım. Bu durum-
da, A hem H’nin gerçekleştirilmesini isteme hem de fırsat varsa H’yi fiilen gerçekleş-
tirme eğiliminde olur. Bir yandan H’nin gerçekleştirilmesi gerektiğini ciddi bir şekilde
iddia etmek ve H’nin gerçekleştirilmesinin aleyhinde olan, ağır basan herhangi bir ne-
denin bulunmadığını kabul etmek, diğer yandan ise H’nin gerçekleştirilmemesini iste-
mek garip olacaktır. Fırsat bulunursa H’yi fiilen gerçekleştirmemek de garip olacaktır.
Böyle bir durumda, normatif iddianın ciddi olup olmadığından şüphe duyulur.

2.2.2 Pratik Anlam Hakkında Daha Fazla Bilgi. Normlar ve İrade

Önemli bir soru, norm belirleyen bir ifade ile irade arasındaki ilişkiyle ilgilidir. Dört
farklı husus arasında ayrım yapmak gereklidir:
a. Norm belirleyen bir ifadenin dile getirilmesi veya onaylanması; genellikle bir bireyin
belirli bir amaca ulaşmak istediği ve bu normu söz konusu amaca ulaşmak için bir
araç olarak gördüğü gerçeğinin nedensel bir sonucudur. Bir politikacının bir amaca
ulaşma iradesi, örneğin bir yasama sürecine katılmasına neden olabilir.
b. Ancak bazı durumlarda, norm belirleyen ifadenin kişinin iradesini ifade ettiği varsa-
yılan belli bir kimse belirlenemez. Bir norm, bir kurum (örneğin parlamento) adına
yayımlanabilir (karşılaştırma için: Olivecrona 1939, 32 ve devamı ile 1971, 18 ve
devamı).