Page 68 - Microsoft Word - Lot3_GerekcelerinYazilmasiHakimlerIcinElKitabi_Matbaa

2.3 Pratik İfadelerin Pratik ve Kuramsal Anlamı Hakkında İlave Bilgi. İlk Bakışta Ahlaki İfadeler 49

2.3.2 Ahlaki İyiliğe İlişkin Genel Kuramlar

Felsefeciler, uzun zamandan beri bu tür ölçütlerin yeterince derin olmadığını düşün-
mekte ve genel ahlaki iyilik kuramları oluşturmaya çalışmaktadırlar. Bu kuramlar salt
ölçütlerden farklıdır. Her bir genel kuram, ahlaki olarak iyi tüm eylemleri ve kişileri
kapsayan, ağır basan bir formül belirtmeyi amaçlar. Hiçbir somu ölçüt böyle bir iddiayı
işaret etmez.
Ahlaki olarak iyi bir eylemin, diğerlerini dikkate almakla ilgili olduğunu söylemek
genel olarak akla yatkındır. Ancak “diğerleri” kelimesi belirsizdir. Diğerleri ifadesinin
diğer insanları kapsadığı kesindir. Ahlaki bir ifade ile düzenlenen veya değerlendirilen
bir eylemden çıkarları etkilenebilecek tüm varlıkları kapsadığı da iddia edilebilir. Başka
bir anlatımla acı çekebilen, haz duyabilen, düşünebilen vb. tüm canlıları kapsadığı savı
öne sürülebilir. “Dikkate almak” ifadesi de belirsizdir. Kişi, dikkate alma fiilini diğerle-
rinin tercihlerine, mutluluklarına, yeteneklerine vb. saygı göstererek yapabilir.
Özel bir sorun ise bazı ürünlere bağlı ahlaki değerlerle ilgilidir (Alman felsefesinde
Werkwerte (“çalışma değerleri”) sözcüğü ile ifade edilir). Sanat, teknoloji vb. üretmenin
ahlaki olarak iyi bir eylem olduğu iddia edilebilir. Ancak bu tür kültürel ürünler yarat-
manın en azından uzun vadede yalnızca insanların çıkarlarını desteklemesi hâlinde iyi
olduğu da iddia edilebilir.
Bu nedenle, her biri iyi (veya haklı) bir eylemin tanımını yapan, birbiriyle rekabet
hâlindeki birden fazla ahlaki kuram kabul edilebilir.
Basitleştirmek adına, burada ahlaki olarak iyi ve ahlaki olarak haklı olan arasındaki
akla yatkın bir ayrımı göz ardı ediyorum. Bu ayrıma göre “ahlaki olarak iyi” olan kav-
ramı, genellikle eylemlerin öznel boyutuna atıfta bulunmaktadır: İyi bir eylem, erdemli
bir eylemdir. Diğerlerinin yanı sıra, aşağıdaki tanımlar da mümkündür.
1. Bir eylem (H), ancak ve ancak diğer insanların mutluluğunu artırıyorsa ahlaki olarak
iyidir.
2. Bir eylem (H), ancak ve ancak insan tercihlerinin belli bir hesaplamasına uyuyorsa
ahlaki olarak iyidir.
3. Bir eylem (H), ancak ve ancak insanların yeteneklerini icra etmesini teşvik ediyorsa
ahlaki olarak iyidir.
4. Bir eylem (H), ancak ve ancak yerleşik toplumsal uygulamaların özünde olan bazı
hedeflere ve mükemmellik standartlarına uyuyorsa ahlaki olarak iyidir.
Bu tür genel kuramlardan her biri, ahlaki olarak iyi olanı tanımlar ve aynı zamanda
ahlaki bir eylem için genel bir norm öngörür. Başka bir deyişle, kuramlar, çeşitli anlam-
lı (mantıksal/dilsel olarak rasyonel) ve iyi desteklenmiş (yüksek düzeyde
esas/destekleyici rasyonelliğe sahip) öncülleri açıklayarak kişinin ilk bakışta belirli bir
eylemi gerçekleştirmesi gerektiği sonucunu destekler. Farklı kuramların ne ölçüde so-
mut eylemlerin farklı şekilde değerlendirilmesine işaret ettiği yönündeki karmaşık soru-
yu atlıyorum.
Öte yandan, bazı “ahlaki kuramlar”, diğer koşullar aynı kalmak üzere ortak aklın
ötesine geçen bir açıklama olmadan bir anlam ifade etmez. Örneğin “bir eylem (H),