Page 161 - Microsoft Word - Lot3_GerekcelerinYazilmasiHakimlerIcinElKitabi_Matbaa

BAŞLICA PRATİK SÖYLEM TEORİLERİ

leşmiştir. Bunlar, “iyi” veya “olması gereken”, “ahlaksız” veya “aç-
gözlü” gibi değer bildiren ifadelerin kullanımının altında yatan kurallar
olarak formüle edilebilir. Bu kurallar, kişinin kendisinin ve başkalarının
ihtiyaçlarının genelleştirilebilir veya genelleştirilemez olarak yorumlan-
masını belirler. Söylemdeki temel soru şudur: Hangi yorum doğrudur?

Buna verilecek ilk yanıt, bu sorunun pratik bir söylem teorisinde de-
ğil, yalnızca söylemin kendisinde açıklığa kavuşturulabileceği şeklinde-
dir. “Nesnel olarak değerli olan gereksinimler, nesnel olarak daha az de-
ğerli olanlara tercih edilmelidir” ya da “Daha temel olan ihtiyaçların tat-
mini, daha az temel olan ihtiyaçların tatmininden önce gelmelidir” gibi
416
formüller ya – yukarıda gösterildiği üzere – savunulabilir olmayan sez-
gisel veya doğalcı bir metaetik teoriyi zorunlu kılarlar ya da kendilerini
boş formüller olarak sunarlar. Esasında salt söylemdeki açıklamalara işa-
ret etmek aynı şekilde yeterli değildir. Pratik bir söylem teorisi, gereksi-
nim yorumlarının doğruluğunu ve dolayısıyla dayandıkları ahlaki kural-
ların doğruluğunu sınayabilecek kuralları ve kalıpları belirlemelidir.

Habermas, söylem teorisiyle böyle bir yöntemin sadece ipuçlarını
verir. Habermas, Hegel’in, Marx’ın ve Freud’un düşüncelerine giden
417
epistemolojik bakış açısıyla yürüttüğü ve Lorenzen ve Schwemmer ta-
418
rafından teknik ayrıntılarının ele alındığı eleştirel oluşum düşüncesine
bu noktada başvurur. Böyle bir eleştirel oluşumda bireysel olarak ve in-
san türünün tarihselliğinde ortaya çıkan ahlaki kurallar, söylem katılım-
419
cıları tarafından yeniden inşa edilir. Gelişimin çeşitli aşamalarında, id-
eal konuşma durumunun koşullarının ne ölçüde gerçekleştiği belirlene-

416 Bkz. yukarıda S. 50 vd.
417 J. Habermas, Erkenntnis und Interesse, S. 14 vd., S. 36 vd., S. 262 vd.
418 P. Lorenzen / O. Schwemmer, Konstruktive Logik, Ethik und Wissenschaftsthe-
orie, Mannheim / Wien / Zürich 1973, S. 209 vd. Erlangen Okulu’nun Hegel’e
ve Marx’a doğrudan yaptığı atıflar için bkz. P. Lorenzen, Normative Logic and
Ethics, Mannheim / Zürich 1969, S. 84 vd.; O. Schwemmer, Philosophie der
Praxis, Frankfurt a. M. 1971, S. 14.
419 Bu nedenle, “eleştirel bir oluşum” yerine “oluşumun eleştirel bir sınaması”ndan
söz etmek belki de daha uygun olacaktır.

159