Page 95 - Microsoft Word - Lot3_GerekcelerinYazilmasiHakimlerIcinElKitabi_Matbaa

GEREKÇELERİN YAZILMASI: HÂKİMLER İÇİN EL KİTABI

[1] Edilgen Çatı
Cümleler, bu cümlenin açılışını etkenden edilgene değiştirdiğimizde netleştiği gibi etken
yüklemler sayesinde açıklık ve enerji kazanır: “Etken yüklemler aracılığıyla cümlelerde
açıklık ve enerji kazanılır.” Tanım olarak edilgen çatı etkisizdir. Dahası neredeyse her zaman
etken çatıdan daha fazla kelime içerir. Edilgen çatının bir gerekçeli kararda kullanılmasının
mutat bir örneği aşağıda yer almaktadır (örnekler italiktir):
Ek maliyetlerin haklı olup olmadığının belirlenmesi için bazı adımlar atılmış olmalıdır.
En azından fatura incelenmiş olmalıydı. Buna ek olarak, hesap, alıcıdan bir yanıt alın-
madan ödenmemiş olmalıdır.
Edilgen çatı sadece pasajın enerjisinin çekip almakla kalmaz bu adımları kimin atması gerek-
tiği sorusundan kaçınarak özneyi belirsizleştirir. Etken çatıyı kullanarak pasaja biraz hayat
verebiliriz. Bu versiyonda hem etken yüklemleri hem de aktörü, yani inşaatçıyı italik ile
vurguladım:
İnşaatçı, nakliyecinin ek maliyetleri haklı gösterip göstermediğini belirlemek için adım-
lar atmış olmalıydı. En azından faturayı incelemiş olmalıydı. Ayrıca satın alandan bir
cevap almadan ödeme yapmamalıydı.
Bu örnekte revizyon, orijinalinden yalnızca bir kelime daha kısadır ancak pasajın canlılığını
ve netliğini artırmakta ve özneyi içermektedir. Bu durum inşaatçıyı eylemlerinden sorumlu
kılmaktadır.
Yukarıdaki örnekte edilgen çatı kullanılması muhtemelen bireysel suçlamada bulun-
maktan kaçınma girişimi olarak haklı görülebilir: Belki de inşaatçı, kendisi için çeşitli
derecelerde sorumluluklar ile çalışan birkaç “inşaatçı”nın bulunduğu bir şirketti. Bu
durum bağlamda mümkün görünmüyor. Ancak durum ne olursa olsun her zaman özneyi
reddetmenin etkileri göz önünde bulundurulmalıdır. Politikacılar genellikle edilgen
çatıyı şüpheli nedenler için kullanırlar. Kabinedeki bakanlar bir fiyaskoya “hatalar ya-
pıldı” şeklinde karşılık verirlerse muhtemelen bir yandan alçak gönüllü ve “şeffaf”
görünmek isterken diğer yandan da hatanın kabulünden kaçınmak isterler. “Hata yap-
tım” cümlesini boş yere bekleriz.
Eğer etken çatı bu kadar arzu ediliyorsa edilgen çatı neden kullanılsın ki? Çünkü bazı
meşru işlevleri vardır. Bunlar arasında aşağıdaki üçü sayılabilir:
• Eylemin muhatabını başa koyarak dikkati onun üzerine odaklamak amacıyla
16 yaşındaki bir kız çocuğu, sahtecilikle bağlantılı olarak polis tarafından yaka-
landı.
(Cümleye polisle başlamak, kıza yapılması gereken vurguyu hatalı şekilde polise
yapar.)
• Eylemi kimin yaptığının, yapan kimsenin, belki de alakasız olması, bilinmeme-
si ya da bağlamdan açıkça anlaşılması nedeniyle söylenmesinden kaçınmak
amacıyla
Sanık öğleden sonra saat 5.10’da tutuklandı.

76