Page 210 - Microsoft Word - Lot3_GerekcelerinYazilmasiHakimlerIcinElKitabi_Matbaa

10.1 Doğal Hukuk Felsefesinin Gelişimi 195

Aristo’nun hukukun özüne ve insan doğasına dair keskin kavrayışında, genel kanun-
lar her zaman için az ya da çok belirsizdir ve bu nedenle, belli bir davanın kendine özgü
tüm ilkelerini tam olarak dikkate alamaz ve davaya özgü hakkaniyete başvurmayı gerek-
tirir. Aristo, iyi hukuku, Midilli Adası’ndaki inşaatçılar tarafından benimsenen, cetvelin
ölçülen nesnenin şekline uyacak şekilde bükülüp şekillendirilebilmesi anlamına gelen,
6
esnek kurşun cetvel ile karşılaştırmaktadır:
Kanun evrensel olanı ifade ettiğinde ve ondan evrensel ifadenin kapsamına girmeyen bir dava
ortaya çıktığında, yasa koyucu bizi yüzüstü bırakır ve aşırı basitlik nedeniyle hata yapacak olur-
sa, ihmali düzeltmek, yani yasa koyucunun kendisi olsaydı ne söyleyecekse onu söylemek ve
bilmiş olsaydı kanuna koyacak olduğu şeyi koymak doğru olandır. Dolayısıyla hakkaniyet adil-
dir ve bir tür adaletten daha iyi olsa da, mutlak adaletten daha iyi değildir; ancak ifadenin mut-
laklığından kaynaklanan hatadan ise daha iyidir. Ve bu hakkaniyetin niteliğidir; evrenselliği ne-
deniyle kusurlu olduğunda hukukun düzeltilmesi. Aslında her şeyin kanunla belirlenmemesinin,
yani bazı şeyler hakkında bir kanun yapmanın imkânsız olması, bu yüzden bir kararnameye ih-
tiyaç duyulmasının nedeni budur. Çünkü söz konusu şey belirsiz olduğunda, kural da Midilli ka-
lıp yapımında kullanılan kurşun cetvel gibi belirsizdir; cetvelin kendini taşın şekline uyarlaması
ve katı olmaması gibi, kararname de olgulara uyarlanır.
Orta Çağ’da Thomas Aquinas (1225-1274), skolastik doğal hukuk felsefesinin dikkate
değer bir sentezini oluşturmuştur. Thomas’a göre, tüm yaratılışı yöneten dört normatif
düzen vardır: (a) lex aeterna veya “ezeli-ebedi hukuk”, (b) lex naturalis veya “doğal
hukuk”, (c) lex humana veya “insan hukuku” ve (d) lex divina veya “ilahi hukuk”.
7
Lex aeterna, tüm canlılara ve cansız şeylere uygulanan her şeyi kapsayan “şeylerin
düzeni”ne atıfta bulunarak, her şeye gücü yeten Yaratıcı olan Tanrı’nın büyük dünya
düzenini içerir. Thomas, tamamı yaratılış düzenine eşit derecede tabi olan cansız gök
cisimleri, canlı varlıklar alemi ve insan türü arasında önemli bir fark görmemişti. Anak-
ronik olarak Thomas’ın yıldızlar ve gezegenler gibi cansız gök cisimlerinin hareketini
belirleyen mekaniksel ya da nedensel yasalar ile insan davranışlarını yönlendirmeye
çalışan normatif ya da deontik yasalar arasında ayrım yapamadığını söyleyebiliriz. Lex
naturalis, insanın yaşayan varlıklar arasında görevlerini belirleyen lex aeterna’nın bir
parçasıdır. Lex naturalis’in emirleri, Thomas’ın normatif düzenler hiyerarşisinde, lex
humana’nın herhangi bir talimatından, yani egemen hükümdar tarafından toplumun
yararına çıkarılan pozitif kanunlardan daha yüksektir. Dördüncü normatif düzen, yani
lex divina, İncil’de ve diğer kutsal yazılarda insanlık için her şeye gücü yeten Tanrı’nın
açık vahiylerinden ve emirlerinden oluşur.
Thomas Aquinas’a göre doğal hukukun en yüksek ilkesi iyilik yapmak ve kötülükten
kaçınmaktır. Dahası, doğal hukukun talimatları kendiliğinden aşikârdır (per se nota) ve
başka, daha yüksek dinî veya sosyal etik ilkelere atıfta bulunarak doğrulanamaz. Toplu
8
olarak, hukuk kavramını şu şekilde tanımlamıştır:
9

6 Aristo, Nicomachean Ethics (Nikomakhos’a Etik), s. 1796 (Kitap V, satırlar 20-32).
7 Thomas Aquinas, Summa Theologica (Alıntılar), Soru 91 (“Çeşitli Hukuk Türleri”), s. 137 ve
devamı.
8 Thomas Aquinas, Summa Theologica (Alıntılar), Soru 91 (“Çeşitli Hukuk Türleri”), İkinci Makale
“Whether the Natural Law Contains Several Precepts, or One Only?” (“Doğal Hukuk Birkaç Kaide
mi İçerir Yoksa Yalnızca Bir Kaide mi?”), s. 156-157: “Şu cevabı veriyorum; Yukarıda da belirtil-
diği üzere (Q. XCI., A. 3), doğal hukukun kaideleri, pratik akla, gösterimlerin ilk ilkeleri ise spekü-
latif akla dayalıdır; çünkü her ikisi de kendiliğinden aşikâr ilkelerdir. (...) Sonuç olarak, pratik akıl-