Page 224 - Microsoft Word - Lot3_GerekcelerinYazilmasiHakimlerIcinElKitabi_Matbaa

10.5 John Finnis’in Yedi Temel Değeri 209

temel iyi, yani yaşam, bilgi, oyun, estetik deneyim, sosyallik (dostluk), pratik sağduyu
44
ve “din” olduğunu göstermektedir.
Finnis’in temel değerler kataloğunda yaşam, fiziksel ve zihinsel sağlığı, acıdan uzak
durmayı ve yaşamın üremesini içeren, insanın kendini korumasını ve kendi kaderini
tayin etmesini güçlendiren faktörleri ifade eder. Temel bir değer olarak bilgi, insanın ve
dünyanın kendi iyiliği için arzu edildiği düşünülen doğru düşüncelerinin ve kuramsal
anlayışının yalnızca araçsal değil, sezgisel değerini ifade eder. Finnis, bir şüphecinin
(veya nihilistin), tüm insan bilgisinin yanlış ve hatalı olduğu yönündeki tutumunun, eğer
şüpheci (veya nihilist), genelde olduğu üzere, aynı zamanda argümanının doğru olduğu-
45
nu iddia ediyorsa, son çare olarak kendi kendini çürüttüğü gerçeğine atıfta bulunur.
Finnis için oynamak, ister ritüel isterse eğlence amaçlı varoluş nedeni (yani bir oyunu
başka bir şeye dönüştürecek herhangi bir araçsal amaç olmaksızın) olsun, çeşitli oyun
türlerinin önemini ifade eder. İnsan doğası gereği, Johan Huizinga’nın da dediği gibi,
46
çeşitli sanat, kültür ve toplumsal uygulamaların yansıttığı oynamaya, spora ve oyunlara
doğal olarak eğilimi olan bir homo ludens’tir (oyun insanı). Estetik deneyim, etkileyici
sanat eserleri veya doğanın benzer görüngüleri ile karşı karşıya kalındığında güzellik ve
hayranlık deneyimini ifade eder. Sosyallik (arkadaşlık), insanlar arasındaki çeşitli sosyal
etkileşim ve dostluk türlerini içerir.
Pratik sağduyu, bir kimsenin entelektüel birimlerini, Aristo’nun phronesis’i ve
d’Aquina’nın prudentia’sı ile aynı anlamda, insan yaşamının çeşitli durumlarında alınan
pratik aklın talepleri doğrultusunda bir yaşam sürmek için kullanabilme becerisi anla-
mına gelir. Pratik sağduyu kavramı Finnis’in hukuk kuramında merkezi bir konuma
47
sahiptir. Kendisi, bu kavramı aşağıdaki dokuz ölçüte göre tanımlamaktadır:
48
(1) John Rawls’un rasyonel bir yaşam planı kavramıyla, yani uyumlu bir amaç ve yö-
nelimler kümesi ile aynı anlamda tutarlı bir yaşam planı;

44 Karşılaştırma için: Finnis, Natural Law and Natural Rights, s. 85-99.- Temel iyilerin veya temel
değerlerin tam olarak sayısı, herhangi bir içkin anlamdan yoksun olup, uygulamaya ilişkin bir ko-
nudur. John Rawls’un önerdiği benzer bir katalogda, dört unsur, yani özgürlük, fırsat, zenginlik, öz
saygı yer almaktadır. Finnis, Natural Law and Natural Rights, s. 82-83.- Finnis ayrıca, Thomas E.
Davitt’in “The Basic Values in Law: A Study of the Ethicolegal Implications of Psychology and
Anthropology” (“Hukuktaki Temel Değerler: Psikoloji ve Antropolojinin Ahlaki-Hukuki Etkileri
Üzerine Bir Çalışma”) (1968) adlı makalesine de atıfta bulunmaktadır. Burada yazar, antropoloji,
psikoloji ve felsefe literatüründe yer alan temel iyiler veya temel değerler ile ilgili olarak farklı ku-
ramlar sunmaktadır. Bu kuramlar, yalnızca bir veya iki temel değerden oluşan modellerden başla-
yıp, en az 12 temel sezgiye ve 14 temel değere sahip bir modele kadar uzanmaktadır. Finnis, Natu-
ral Law and Natural Rights, s. 97.
45 Karşılaştırma için: Finnis, Natural Law and Natural Rights, s. 73-75. Karşılaştırma için: Wittgens-
tein, Űber Gewissheit - On Certainty (Kesinlik Üzerine), paragraf 115 ve devamı. (s. 18/18e)-
[Türkçe çevirisi, çev. Prof. Dr. Zeki Özcan, Fol Yay. (2022). “Her bir şeyden şüphe etmeye çalış-
saydın, herhangi bir şeyden şüphe edecek kadar ileri gidemezdin. Kendi kendinden şüphe etme
oyunu kesinliği varsayar.
46 Oyunlar, soliter gibi tek kişilik oyunlar veya satranç, futbol ya da J. K. Rowling’in Harry Potter
kitaplarındaki “quidditch” gibi iki veya daha fazla oyuncu için toplu oyunlar olabilir.
47 Finnis, Natural Law and Natural Rights, s. 88- 89, 102.
48 Finnis, Natural Law and Natural Rights, s. 100-133.